دیابت بارداری به شرایطی گفته میشود که افزایش قند خون برای اولین بار، در طی دوران بارداری دیده شود. دیابت بارداری، تقریباً در ۴ درصد از بارداریها بروز میکند. علت دقیق دیابت باردای مشخص نیست، ولی وجود برخی از سر نخها، در تشخیص زودرس این بیماری مؤثر است. با توجه به عوارضی که دیابت برای جنین و مادر باردار میتواند داشته باشد، پیشگیری و کنترل دیابت در طی دوران بارداری ضروری است.
دیابت بارداری، حالت عدم تحمل گلوکز است و با وجود ناسازگاریش با بدن در زنان باردار بدون سابقه دیابت ظاهر میشود. بعد از دو بار آزمایش در صورتی که میزان گلوکز موجود در خون سیاهرگی فرد ناشتا بالاتر از ۱۲۶ میلیگرم در دسی لیتر باشد، فرد مبتلا به دیابت است. اما این مورد، نوعی ساده از عدم تحمل گلوکز است که میبایست تحت مراقبت قرار گیرد. این مسئله ای رایج در دیابت است که (تقریباً در ۵٪ بارداریها) منجر به بروز مشکلات کاملاً جدی برای مادر و جنین میشود. این بیماری معمولاً بین هفتههای ۲۴ و ۲۸ بارداری ظاهر میشود و همزمان با آن هورمون لاکتوژن جفتی توسط جفت ترشح شده که باعث ایجاد کاهش حساسیت به انسولین در مادر میشود
علائم دیابت بارداری
برخی از علائم دیابت بارداری عبارتند از:
نوشیدن بیش از حد آب که معمولا به علت افزایش دفع ادرار میباشد
تکرر ادرار
پرخوری
گزگز کردن نوک انگشتان دست ها و پا ها
داشتن بی حالی و کرختی
احساس بی حسی در اندام های بدن بخصوص در پاها
طولانی تر شدن زمان بهبود زخم های بدن
به طور کلی شایع ترین علائم اولیه دیابت بارداری پرخوری و تکرر ادرار ( پر ادارای ) و پرنوشی است که البته در انواع دیگر بیماری قند نیز دیده میشود.
علل
تقریباً در اکثر زنان به دلیل تغییرات هورمونی ای که در طی بارداری ایجاد میگردد، درجاتی از اختلال عدم تحمل گلوکز مشاهده میگردد. بدین معنا که مقدار قند خون آنها افزایش مییابد، ولی به اندازهای افزایش نمییابد که بتوان آن را بیماری دیابت در نظر گرفت.
در طی سهماهه سوم بارداری، تغییرات هورمونی مذکور، زن باردار را در خطر ابتلا به دیابت بارداری قرار میدهد. در طی بارداری افزایش یک سری از هورمونهای مترشحه از جفت (جفت، اندام ارتباطی ای در ناحیه ناف نوزاد میباشد که همانند یک ریسمان، نوزاد را به رحم مادر متصل میکند)، به انتقال مواد غذایی از مادر به جنین و در نتیجه به پیشرفت رشد جنین کمک میکنند. بخش دیگری از هورمونهایی که در جفت تولید میشوند در جهت پیشگیری از افت قند خون مادر فعالیت میکنند که این دسته از هورمونها از طریق ممانعت از عملکرد انسولین، عمل میکنند؛ لذا در طی بارداری، این هورمونها زمینه اختلال عدم تحمل گلوکز (افزایش قند خون) را فراهم میکنند. در مقابل، بدن شما برای جلوگیری از افزایش قند خون مجبور خواهد بود انسولین بیشتری ترشح نماید تا قند به درون سلولها منتقل شود و برای تولید انرژی در اختیار سلولهای بدن قرار گیرد. سلولهای موجود در لوزالمعده مادران، اغلب توانایی تولید انسولین بیشتر (در حدود ۳ برابر حد طبیعی) را برای غلبه بر اثر هورمونهای بارداری افزایش دهنده قند خون دارند. اگر چنانچه لوزالمعده نتواند انسولین را به میزان کافی ترشح کند، میزان قند خون افزایش مییابد و در نهایت منجر به بروز دیابت بارداری میگردد.
عوارض دیابت بارداری
دیابت میتواند برای روی رشد و نمو جنین در طی بارداری اثر داشته باشد. در اوایل بارداری، دیابت مادر میتواند منجر به بروز نقصهای مادرزادی و افزایش خطر سقط جنین گردد. بسیاری از نواقص مادرزادی، اثرات نامطلوبی را بر ارگانهای مهم بدن مانند مغز و قلب دارند.
در طی سهماهه دوم و سوم بارداری، دیابت مادر میتواند منجر به تغذیه و رشد زیاد از حد کودک گردد. داشتن نوزاد بزرگ و با وزن بالا، خطر زایمانهای پردرد و سخت را افزایش میدهد؛ مثلاً نوزادهای بزرگ اغلب برای تولد نیاز به عمل سزارین دارند و اگر به طور طبیعی متولد شوند، خطر آسیب به ناحیه شانه آنها وجود دارد و وزن بالای نوزاد همچنین باعث تأخیر در زمان زایمان و خطرات کمبود اکسیژن برای مغز نوزاد میشود.
به علاوه وقتی جنین بیش از حد تغذیه گردد و در نتیجه به دنبال آن سطح انسولین خونش افزایش یابد، پس از زایمان، احتمال افت شدید قند خون در نوزاد وجود دارد، زیرا دیگر آن مقادیر بالای قند را از خون مادر دریافت نخواهد کرد.
با توجه به عوارض فوق، بهترین اقدام پیشگیری از وقوع دیابت بارداری است؛ ولی اگر به هر دلیل به دیابت بارداری مبتلا شدید، با یک درمان مناسب میتوانید علیرغم ابتلا به دیابت، یک نوزاد سالم به دنیا آورید.
کنترل و درمان دیابت بارداری
برای کنترل دیابت بارداری اقدامات زیر توصیه میگردد:
– پایش منظم سطح قند خون در طی روز (در مراحل اولیه توصیه میگردد که ۴ بار در روز قند خون را با دستگاههای اندازهگیری قند خون کنترل نمود: قبل از صبحانه و ۲ ساعت پس از هر وعده غذایی. برخی مواقع ممکن است پایش قند خون قبل از همه وعدههای غذایی نیز لازم گردد. البته بعد از طی مرحله حاد، نیاز به این میزان اندازهگیری نخواهد بود).
– بررسی ادرار به منظور وجود کتونها (یک نوع اسید که وجود آن در ادرار نشان میدهد دیابت کنترل نشدهاست).
– رعایت رژیم غذایی: نظم غذایی یکی از مهمترین موارد در کنترل قند خون در طی ساعات روز است. بر همین اساس پزشک معالج، از بیمار درخواست میکند دریافت کالری اش را در چند نوبت منظم در طی روز توزیع کند.
– فعالیت بدنی و ورزش پس از تأیید پزشک معالج: داشتن پیادهروی منظم در کنترل سطح قند خون بسیار مفید است. برای جلوگیری از بروز عوارض مرتبط با فعالیت بدنی، حتماً باید بیمار با پزشک خود مشورت نماید.
– بررسی روند افزایش وزن: میزان افزایش وزن در طی دوران بارداری باید حدوداً بین ۷ تا ۱۴کیلو باشد. در افرادی که بارداری را با چاقی و افزایش وزن آغاز مینمایند، این میزان افزایش وزن به ویژه در صورت ابتلا به دیابت بارداری باید کمترین مقدار باشد.
– مصرف انسولین در صورت نیاز: انسولین تنها داروی دیابتی است که مصرف آن در طی بارداری در صورت عدم کنترل قند خون توصیه میگردد.
– کنترل افزایش فشار خون بیمار.